September 27, 2021

Christiaan Graaff (1917-1945)

to index-page Arthur Graaff files | main page  

Oorlogsslachtoffer? Ja. Verzetsman? Nee.

Christiaan Graaff | Joop Mulders | Gabriëlstraat 12, Amersfoort

Geen naaste familie van... | Bronnen

---

Christiaan Graaff (Amersfoort, 16-8-1917- Dachau, 5-4-1945)

Herdenkingskruis op massagraf KZ Ehrenfriedhof Leitenberg (Dachau), de laatste rustplaats van Christiaan Graaff (foto courtesy KZ Gedenkstätte Dachau).

De kantoorbediende Christiaan Graaff uit Amersfoort, die op 27-jarige leeftijd omkwam in KZ Dachau, was geen lid van het verzet. Hij pleegde ook geen verzetsdaden. Door een aaneenschakeling van pech en stommiteiten vond hij de dood in Dachau, waar hij, nog geen maand voor de bevrijding van dat kamp, stierf aan tyfus.

Uit onderzoek op aanvraag van de Oorlogsgravenstichting bleek in 1955 het volgende:

Gemeentepolitie Amersfoort No. 1052. Amersfoort, 1 Maart 1955 Betrokkene werd op 12-2-43 bij de beschieting door Engelse vliegtuigen van het Duitse S.S. kamp nabij Amersfoort, toen hij over die beschieting op luidruchtige wijze zijn vreugde betoonde, gearresteerd door passerende Duitse soldaten en overgebracht naar het concentratiekamp. Via Amsterdam en Vught kwam hij tenslotte in een kamp in Duitsland terecht, waar hij aan een besmettelijke ziekte is overleden. Betrokkene was politiek volkomen betrouwbaar. De Commissaris van Gemeentepolitie, G. Goorhuis. Bron: Nationaal Archief, NL-HaNA_2.19.255.01_52958A

Drie jaar later, in een nieuw politieonderzoek op verzoek van de Oorlogsgravenstichting, werd het verhaal wat heroïeker gemaakt:

Gemeentepolitie Amersfoort No. 926. Amersfoort, 17 februari 1958 Graaff werd begin 1943 tegelijk met F. De Feber te Amersfoort gearresteerd omdat De Feber in zijn tegenwoordigheid foto's nam van een Engelse lucht-aanval. Zij werden via het concentratiekamp Amersfoort overgebracht naar Amsterdam. De Feber heeft zich aan verdere maatregelen weten te onttrekken door de Duitsers om de tuin te leiden en vol te houden dat hij niet wist dat het Engelse vliegtuigen waren. Graaff, die bekend stond als zeer anti-Duits, heeft tegenover de Duitsers steeds gesproken over "onze bevrijders" waarmede hij de vliegers, die de aanval uitvoerden, bedoelde. Hij is door de Duitsers overgebracht naar Duitsland, waar hij is overleden. De Commissaris van Politie.

KZ Herzogenbusch / Kamp Vught

Op 2 april 1943 belandt hij in KZ Herzogenbusch, beter bekend als Kamp Vught. Daar wordt hij als gevangene 5290 te werk gesteld bij het zogenoemde Philips-Kommando, in de Speciale werkplaats B 677, waar radio-buizen, knijpkatten en scheerapparaten werden vervaardigd. De in dit Kommando te werk gestelde gevangenen had-den een relatief bevoorrechte positie: ze kregen beter eten en verrichten het werk zonder inmenging van bewakers.[1] 

Om onbekende redenen wordt Christiaan op 1 december overge-plaatst naar de strafbarak.  Van daaruit wordt hij op 24 mei 1944 op transport gesteld naar KZ Dachau, waar hij op 26 mei 1944 arri-veert. Zijn gevangennummer aldaar is  69043. Op zijn stamkaart staat vermeldt "Sch.-H", Schutzhaft - "beschermende hechtenis" - het  juridische excuus van nazi-Duitsland voor het mensen zonder vorm van proces gevangen te houden.

In maart 1945 loopt Christiaan tyfus op. Hij komt terecht in het zogeheten "typhuskamp", waar hij op 5 april 1945 sterft.

Overlijdenskaart uit Dachau, 5 april 1945 (Arolsen Archives).

Zijn lichaam is naar aller waarschijnlijkheid in een massagraf, dat nu bekend staat als KZ-Ehrenfriedhof Leitenberg, beland, net als de lichamen van ruim 4000 andere medegevangenen die van februari 1945 tot aan de bevrijding in Dachau het leven lieten.  

Overlijdensadvertentie, 1945. Het erin vermelde contactadres is het adres van Christiaans ouders, die aan de Westerstraat 51 te Amersfoort woonden. Christiaan zelf woonde bij zijn zus in, de weduwe Mulders-Graaff, aan de Gabriëlstraat 12 te Amersfoort. Zowel de overlijdensmaand als de familienaam Mulders zijn in deze advertentie onjuist weergegeven. 

Verzetsman Joop Mulders, de zwager van Christiaan Graaff

Voor zijn arrestatie woont Christiaan, die lichamelijk gebrekkig en zwak was, maar, volgens zijn Oorlogsgravenstichtingdossier, "sterk van geest was", bij zijn zus Mien (Wilhelmina) in, aan de Gabriëlstraat 12 te Amersfoort.

Joop Mulders (foto OGS)

Mien is de weduwe van makelaar  Joop Mulders. Mulders was lid geweest van de Amersfoortse tak van de Orde-dienst. Na verregaande infiltratie werd deze groep, ook bekend als de groep kapitein Boers, in de zomer en najaar van 1941 opgerold. Joop Mulders werd op 4 november 1941 gearresteerd op beschuldiging van spionage en wapensmokkel. Vanaf zijn arrest-atie tot 15 maart 1942 zat hij in het Oranjehotel in Scheveningen gevangen.

“Eind maart [1942] begon in hotel de Witte op de Amersfoortse Berg, vlak bij Kamp Amersfoort het zogenaamde Eerste OD-proces, waarbij door de Duitse Sicherheitsdienst (SD) leden van drie verzetsorganisaties voor de rechtbank worden gebracht: de Ordedienst, de Delftse Mekel-groep en de Schoemaker-groep. Verder werden dertien beroepsofficieren berecht, die ondanks het ondertekenen van de erewoord-verklaring buiten een georganiseerd verband verzet hadden gepleegd.” [2]

(…) "Op 3 april 1942 eindigde het proces en op 8 april 1942 deed het Kriegsgericht Luftgau Holland uitspraak: 72 van de 86 gevangen leden van de Ordedienst en Schoemaker-groep werden ter dood veroordeeld. De uitspraak van de leden van de Mekel-groep was er nog niet. In Utrecht werden op zaterdag 11 april 1942 62 doodvonnissen bekrachtigd, de overige doodvonnissen werden omgezet in levenslang tuchthuisstraf. Van de Mekel-groep waren inmiddels ook 10 man ter dood veroordeeld. Daarna gingen de 72 veroordeelden per trein naar concentratiekamp Sachsenhausen en rechtstreeks naar de Industriehof geleid. Daar werden ze op 3 mei 1942 man voor man met een schot in de nek afgemaakt. Man voor man werd ook nagezien of zij gouden tanden in de mond hadden; die werden er dan met tangen uitgebroken. De lijken werden gecremeerd. Vanwege de 72 slachtoffers wordt dit eerste OD-proces ook wel het Proces der 72 genaamd.” [3]

Na Joop Mulders dood hertrouwt Mien Mulders-Graaff met Pieter Graaf. Ze gaat vanaf dan door het leven als Wilhelmina (Mien) Graaf-Graaff.

to top of page.

---

Gabriëlstraat 12, Amersfoort

Uit alle contemporaine papieren blijkt dat Christiaan bij zijn zus inwoonde, aan de Gabriëlstraat 12 te Amersfoort.

In 2017 plaatste Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort een herdenkingssteen voor hem, voor het adres Westerstraat 51 te Amersfoort.

Mogelijk heeft het contractadres op de advertentie uit 1945 voor de verwarring gezocht. Er bevindt zich in Christiaans dossier bij de Oorlogsgravenstichting ook een kaartje uit 1966, zijn neef P. Mulders abusievelijk de Westerstraat als adres noemt. Maar dit was het adres van Christiaans ouders, en na de dood van zijn moeder (in 1949) dat van zijn vader, die in 1966 nog in leven was. 

Hoe het ook zij, de verwarring over het adres is nog begrijpelijk. Minder begrijpelijk is dat Klaas Kwakman van Stichting Herdenk-ingsstenen Amersfoort, op de vraag wat de bron is van de informatie die op haar site over Christiaan Graaf staat, antwoordde:

"Ik vind het genoeg zo. Wij hebben onze bijdrage geleverd en dat was voor de nabestaanden een hartverwarmende onthulling. Verder onderzoek naar details laat ik rusten."

Een tamelijk verbijsterend antwoord. Want er staat daar:

"Christiaan is gearresteerd wegens deelname aan anti-Duitse demonstraties, het illegaal verspreiden van Vrij Nederland, het bieden van hulp aan onderduikers en het fotograferen van vliegtuigen."

Wat absolute onzin is. Christiaan Graaff is opgepakt omdat hij op het verkeerde moment het verkeerde uitriep, wat werd opgemerkt door toevallig passerende Duitse soldaten, met alle gevolgen van dien.

Doen details er toe? Ja, beslist. Nabestaanden hebben recht om te weten wat écht gebeurd is. Ze voorliegen is een belediging voor zowel het slachtoffer als voor hen. 

Doet het ware verhaal afbreuk aan het vreselijke lot dat hem is overkomen? Nee, Christiaan is en blijft een oorlogsslachtoffer. Vermoord door het misdadige nazi-regime.

Daar zijn geen verzonnen verzetsdaden voor nodig.

to top of page.

---

Geen naaste familie van...

Arthur Graaff toont een portretfoto van Christiaan Graaff.
© John Spijkerman, www.destadsbron.nl, 2019.

Sinds tenminste april 2019 beweert Arthur Graaff (1948) uit Bussum dat Christiaan Graaff een oom van hem was. Dat was hij niet. Beiden zijn achterachterneven, verwant in de 7de graad. Dit blijkt uit uitgebreid genealogisch onderzoek in de archieven van de Burgerlijke Stand.



De betovergrootouders van Arthur Graaff,  Klaas Pietersz Graaff (1821-1863) en Jannetje Breet (1829-1909) waren de overgroot-ouders van Christiaan Graaff. 

Arthur Graaffs vader Bart Graaff (1917-2014) en Christiaan Graaff (1917-1945) waren achterneven. Of die elkaar gekend hebben of überhaupt wisten van elkaars bestaan is zeer de vraag.

Zie:

Kwartierstaat van Christiaan Graaff
Kwartierstaat van Arthur Egon Antonius Jacobus (Arthur) Graaff

Met dank aan Ludmilla van Santen voor het genealogisch onderzoek. 

to top of page.

---

Bronnen

Christiaan Graaff

[1] Simone Timmermans. Het verhaal van Philips in Kamp Vught. Geschiedenis Beleven.nl, 20-03-2013.
http://www.geschiedenisbeleven.nl/het-verhaal-van-philips-in-kamp-vught/

[2, 3]. De Ordedienst 2. Muizenest, 16-03-2021.
https://muizenest.nl/2021/03/16/de-ordedienst-2/

Arolsen Archives, Arolsen (D).
https://arolsen-archives.org/

Christiaan Graaff. Oorlogsgravenstichting, Den Haag.
https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/52958/christiaan-graaff

Christiaan Graaff. Dossier Oorlogsgravenstichting. NL-HaNA_2.19.255.01_52958A. Nationaal Archief, Den Haag.

Christiaan Graaff. Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort, 06-07-2017.
https://www.herdenkingsstenenamersfoort.nl/slachtoffers/christiaan-graaff/

Nationaal Monument Kampt Vught.
https://www.nmkampvught.nl/

Kamp Vught (Konzentrationslager Herzogenbusch). Traces of War, Badhoevedorp, [gezien 26-09-2021]
https://www.tracesofwar.nl/sights/58/Kamp-Vught-Konzentrationslager-Herzogenbusch.htm

KZ-Ehrenfriedhof Leitenberg. KZ Gedenkstätte Dachau, Dachau, [gezien 27-09-2021]
https://www.kz-gedenkstaette-dachau.de/historischer-ort/virtueller-rundgang-umgebung/kz-ehrenfriedhof-leitenberg/

Klaas Kwakman. Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort. E-mail aan Bart FM Droog, 27-09-2021, 12:03 uur.


Johannes Clasinus Mulders. Roepnaam: Joop.

Utrecht, 10 februari 1907 – Sachsenhausen, 3 mei 1942.

Oorlogsgravenstichting.
https://oorlogsgravenstichting.nl/persoon/107506/johannes-clasinus-mulders

De brief die nooit aan kwam. ...de ontknoping. Omroep Gelderland, Arnhem, 13-11-2015.
https://www.gld.nl/nieuws/2101408/De-brief-die-nooit-aan-kwam-de-ontknoping

Mulders, Johannes Clasinus. WO2 slachtoffers, 13-11-2018.
https://www.wo2slachtoffers.nl/bio/55811/Mulders-Johannes-Clasinus.htm

Over Oranjehotel
Nationaal Monument Oranjehotel.
https://www.oranjehotel.org/
Den Vaderland getrouwe. Een boek over oorlog en verzet samengesteld door Mathieu Smedts en geschreven door mensen die beleefd hebben wat ze schreven. Met vele illustraties. De Arbeiderspers, Amsterdam, MCMLXII [1962]. De samensteller verbleef van  27 november 1941 tot en met 31 oktober 1943 in het Oranjehotel. Zie blz. 40 - blz. 52.

Ordedienst (OD)

J. W. M. Schulten, De geschiedenis van de ordedienst. Mythe en werkelijkheid van een verzetsorganisatie (Dissertatie Leiden 1998). Sdu uitgevers, Den Haag, 1998.

Ordedienst (OD) en verzet door militairen. Verzetsmuseum, Amsterdam, [gezien 17-04-2020].
https://www.verzetsmuseum.org/museum/nl/tweede-wereldoorlog/begrippenlijst/achtergrond,ordedienst

Inventaris van de archieven van de ordedienst en de Binnenlandse Strijdkrachten, en Afwikkelingsbureau, 1941-1956. Inventarisnummer 2.13.137. Nationaal Archief, Den Haag. Versie 08-08-2019.

G.J. van Ojen Jr. De Binnenlandse Strijdkrachten (Staatsuitgeverij, ‘s-Gravenhage, 1972).


Samenstelling Bart FM Droog, met dank aan de Arolsen Archives en Werkgroep Oorlogsdoden.org .

---